Phượng Hoàng – Loài Chim Thần Mang Linh Hồn Của Trời Đất

Từ xa xưa, người Trung Quốc đã truyền nhau về “Tứ linh”: Lân, Phượng, Quy, Long – tức là Kỳ lân, Phượng hoàng, Rùa và Rồng. Trong đó, Rồng tượng trưng cho vua chúa, được nhắc đến nhiều nhất và cũng là linh vật có nhiều ghi chép xác thực nhất. Nhưng hôm nay, chúng ta hãy tạm gác Rồng lại, để cùng khám phá về Phượng hoàng – linh vật đại diện cho sự cao quý, gắn liền với hình ảnh người phụ nữ.

Sách “Khổng Diễn Đồ” từng viết: “Phượng là tinh hoa của lửa”.
Còn “Mao Thi Sơ” thì miêu tả: “Phượng hoàng không đậu nếu không phải cây ngô đồng, không ăn nếu không phải quả trúc.” Ý chỉ sự chọn lọc khắt khe, sống thanh cao, không màng danh lợi.

Trong “Thuyết văn giải tự”, Hứa Thận ghi lại rằng: Phượng hoàng là chim thần phương Đông, sống gần người quân tử, bay đi khắp bốn phương. Nó bay qua núi Côn Luân, uống nước Để Trụ, rửa lông ở sông Nhược Thủy, tối về nghỉ tại cung điện. Hễ Phượng xuất hiện, thiên hạ sẽ yên bình. Chữ “Phượng” (鳳) là sự kết hợp giữa chữ “chim” và chữ “phàm”, tượng trưng cho loài chim đặc biệt. Khi bay, nó dẫn theo cả đàn chim khác, như một biểu tượng của uy tín và cảm hứng.

Trong “Luận Ngữ trích Suy Thánh” còn nói rõ: Phượng hoàng có sáu đặc điểm (lục tượng) và chín phẩm chất (cửu bao). Lục tượng là: đầu giống trời, mắt như mặt trời, lưng như mặt trăng, cánh như gió, chân như đất, đuôi như sao. Còn chín phẩm chất thì bao gồm: miệng biết nghe lời, lòng rộng lượng, tai thính, lưỡi linh hoạt, lông sặc sỡ, mào đẹp, cựa sắc, tiếng hót vang xa, bụng có hoa văn. Tiếng hót của Phượng hoàng cũng rất đặc biệt: nhẹ nhàng khi đậu, vui tươi khi bay, ấm áp ban đêm và rộn ràng lúc bình minh. Người tâm sáng, hiểu đạo thì mới “nghe” được tiếng gọi của Phượng. Nó yêu thích những nơi yên bình, tránh xa ồn ào, sống trong sự thanh tịnh và an nhiên.

Theo “Đế Vương thế ký” của Hoàng Phủ Mật, một lần Hoàng đế đang trai giới ở cung điện, ngồi bên sông Lạc thì một con chim lạ xuất hiện. Đầu như gà, mỏ như én, cổ rùa, thân rồng, cánh lân, đuôi cá, hình dáng như hạc. Cả thân mang năm màu rực rỡ. Trên lông có ba chữ: đầu là “Thuận Đức”, lưng là “Tín Nghĩa”, ngực là “Nhân Trí”. Nó không ăn sâu bọ sống, không giẫm lên cỏ tươi. Thỉnh thoảng nó đậu ở vườn phía Đông, làm tổ trên gác cao. Khi ăn, nó vừa múa vừa hót – tiếng hót như tiếng sáo trúc, nghe trong trẻo mà huyền diệu.

Từ những ghi chép cổ xưa, người ta miêu tả Phượng hoàng là loài chim linh thiêng trong truyền thuyết, biểu tượng cho điềm lành và đức hạnh. Ngoại hình của nó rất độc đáo: mỏ giống gà, cổ như rắn, miệng én, lưng rùa, đuôi cá, lông óng ánh ngũ sắc, dáng tựa hạc, cao khoảng sáu thước.

Theo truyền thuyết, đây là loài chim thần, được gọi là “vua của các loài chim”. Con đực gọi là “Phượng”, con cái là “Hoàng”, thường gọi chung là “Phượng hoàng” (鳳凰), cũng có thể viết là “Phượng hoàng” (鳳皇) – ý nói sự kết hợp hài hòa giữa âm và dương, nam và nữ.

Phượng hoàng không phải kiểu sống bầy đàn. Nó sống kiêu hãnh, độc lập và tinh tế đến từng hành động. Dù là chim, nó không ăn côn trùng. Đôi chân quý giá ấy không bao giờ đặt lên cỏ dại. Cây nó chọn đậu phải là ngô đồng, và món yêu thích là quả trúc – một loại hạt giống như lúa mì, có thể chế biến thành bột ăn.

Hứa Thận – một học giả thời xưa – ghi lại trong “Thuyết Văn Giải Tự” rằng Phượng hoàng xuất thân từ phương Đông của đất nước quân tử. Phương Đông tượng trưng cho ánh sáng, trí tuệ và đạo đức. Từ đó, người xưa tin rằng Phượng hoàng chỉ xuất hiện ở nơi hội tụ đầy đủ khí chất cao quý, mà thời cổ chính là Trung Quốc.

Phượng hoàng mang trong mình “lục tượng” và “cửu bao” – những hình ảnh tượng trưng đầy ý nghĩa.

• Lục tượng: đầu tượng trưng cho trời, mắt như mặt trời, lưng như mặt trăng, cánh như gió, chân như đất, đuôi như vệt sao (tức là ngũ vĩ, còn gọi là ngũ tinh).

• Cửu bao thể hiện tính cách và phẩm hạnh cao quý của nó: miệng biết nghe lời, lòng rộng lượng, tai nhạy bén, lưỡi khéo léo, màu lông rực rỡ, mào gọn gàng, cựa sắc, tiếng hót vang xa, và phần bụng mang hoa văn đẹp mắt.

Trong sách “Bão Phác Tử”, người ta mô tả từng bộ phận của Phượng hoàng mang màu sắc riêng: đầu xanh, cổ trắng, mỏ đỏ, ngực và lưng đen, móng chân vàng. Đó là sự hòa quyện đầy tính biểu tượng giữa thiên nhiên và tinh thần.

Dù là “vua loài chim”, Phượng hoàng lại không giỏi bay, thường sống trong hang như hang Phong hay cung Đan. Nhưng bước đi của nó chậm rãi, dáng như đang múa – luôn toát lên vẻ tự tin, thanh cao.

Điều thú vị là trên bộ lông ngũ sắc của nó còn ẩn hiện chữ viết: trên đầu là “Thuận Đức”, trên lưng là “Tín Nghĩa”, trước ngực là “Nhân Trí”. Có thể thấy việc chúng được người xưa gọi là chim thần, chim cát tường cũng là có nguyên do, bởi vì đức hạnh cao quý của chúng. Khi đến giờ kiếm ăn, chúng nhất định phải tự hát (hót) tự múa, âm thanh mỹ diệu như tiếng tiêu sáo.

Trong sách “Dịch Lâm”, Tiêu Cống viết rằng: Phượng hoàng có mười con, sống cùng tổ, gắn bó như một gia đình. Chúng cùng sinh sống, chăm sóc, bảo vệ nhau, lúc vui lúc buồn cũng không rời nhau nửa bước. Có sách còn ghi: “Phượng hoàng sinh năm con, lớn lên ở Nam Quách” – càng cho thấy đời sống gắn bó, tròn đầy và giàu cảm xúc của loài chim thần này.

Nguồn: chanhkien.org